Annelies Verbeke (1976) is een dame met een missie. De laatste jaren ontpopt ze zich als een ware diva van het korte verhaal. Geen kans laat de Gentse auteur liggen om in de bres te springen voor het geplaagde genre. Te vuur en te zwaard bestrijdt Verbeke de heersende mening dat de novelle "het onvolmaakte broertje van de roman" zou zijn. Recentelijk nog stelde ze met de Nederlandse schrijfster Sanneke van Hassel de thematische bloemlezing Naar de stad samen, met short story's uit de actuele wereldliteratuur. De inleiding van Verbeke en Van Hassel (nog zo'n vurige adepte van het korte verhaal) leest als een programma. Zo citeert het duo met instemming uit Frank O'Connors studie The Lonely Voice (1963). O'Connor beweerde dat "hoofdpersonen van korte verhalen vaak buitenstaanders zijn, vreemdelingen, eenzaten, figuren on the fringes of society". Verbeke en Van Hassel knikken in koor: "Wij denken dat het korte verhaal zeer geschikt is om het zwervende, zich verloren voelende individu zijn identiteit terug te geven."

En jawel, in de eigen verhalen van Annelies Verbeke wemelt het van dergelijke tastende én lichtjes verknipte personages. Je stuit er op alledaagse weirdo's, eenzame grensgevallen en beautiful freaks, die ze in ongerijmde situaties dropt en vervolgens overgiet met een droogkomisch sausje en een portie tristesse. Het is Verbekes onverslijtbare handelsmerk geworden, zowel in haar drie romans (Slaap, Reus en Vissen redden) als in haar verhalenbundel Groener gras (2007).

Cameo's

In het zojuist verschenen Veronderstellingen gaat Verbeke op haar elan door, al duurt het even voor ze haar vertrouwde toerental bereikt. De vijftien verhalen waaieren thematisch alle kanten uit en slechts na een poosje ontdek je een aantal rode draden. Te meer omdat Verbeke talloze personages (of zelfs een hond) uit verhaal Y subtiel een cameorol verschaft in verhaal X én ze daar zelfs een tweede leven geeft. Verder zijn de hoofdfiguren in de ban van veronderstellingen en loze vermoedens. De what if-vraag hangt als een zwaard van Damocles boven de bundel. En dat leidt tot menig misverstand, ook bij de lezer. Die kan slechts aan het slot alle puzzelstukken op zijn plaats deponeren.

Verbeke trapt de bundel af met een brief van een droefgeestige hond, gericht aan het opperwezen. Het dier is helemaal niet opgezet met zijn verschijningsvorm op aarde, wat wil je als je eerder tot de inferieure hondenrassen behoort? "Als schnauzer ben ik echt aan te grote beperkingen onderhevig." Later zal het radeloze beest - in het verhaal 'Hond zonder naam' - op de autosnelweg de dood opzoeken, weg van zijn ongemakkelijk in het leven staande eigenaars. Beide verhalen overtuigen niet, omdat Verbeke uit een beproefd vaatje tapt. Ook 'Henny Verhasselts levenswerk' - over een fabrikant van horecadecoratie die onverwacht voor zijn pensioen kiest - komt nauwelijks van de grond. Maar kijk: de kordate schoondochter Murielle lopen we later wél weer tegen het lijf in 'Samen scheren', waar ze intussen de plak zwaait over het bedrijf en op schuldeisers jaagt. Tot haar harnas breekt en ze in een failliet restaurant de vertwijfelde Jake treft. Hij doet Murielle aan haar veronachtzaamde, omgekomen broer Filip denken. Er is weemoed en plotse misselijkheid, iets wat de personages van Verbeke wel vaker in de nek valt. Hier houdt Verbeke alles perfect in het gelid, wat tot het sterkste verhaal in de bundel leidt.

Vintage Verbeke is 'De vrouw met de baard': hier proef je trouwens opnieuw dat geïmporteerde vleugje Amélie Nothomb-gekte. Emmy Debeuckelaer torst een zwaar lot. Haar gezichtsbeharing neemt verregaande vormen aan en pleegt een aanslag op haar vrouwelijkheid: "Zoals niemand de vergrijzing kan tegengaan door zijn haar te kleuren, zo kon Emmy Debeuckelaer haar verdriet niet afwenden met een flinke scheerbeurt." Toch gaat Emmy de baard uiteindelijk koesteren, als "een soevereine aristocraat".

Ingesnoerd verdriet

Verbeke zet de werkelijkheid niet zomaar surrealistisch op haar kop. Nee, ze tilt ze het liefst behendig uit de hengsels. Ook in het verhaal 'Vlakbij', over de reizende travestiet Lady La Toya (in het echte leven Kurt), is dat het geval, net als in 'Het recht'. Daarin verzeilt een man in een paranoïaspiraal wanneer hij zijn uitheemse poetsvrouw per se wil betrappen op een misstap. Tot hijzelf het deksel op de neus krijgt, dat spreekt.

Toch blijf je als lezer weleens op je honger zitten. Verbeke heeft een alziend oog voor de lach en de traan in verkavelings-Vlaanderen. Helaas volstaat ze soms met (weliswaar gewiekste) invuloefeningen. Zo is 'Rigor mortis' (over een hypochonder die kickt op figurantenrollen als lijk) natuurlijk tragikomisch, maar met een te hoog Man bijt hond-gehalte. Ook 'Kerst', met de balorige bejaarde Gusta die zich betutteld voelt door de jonge Nicolette, is te getelefoneerd. Je hebt gauw door dat beiden met hun outsiderschap worstelen. Aan al dat ingesnoerde verdriet, die dwarsige eenzaamheid én die mild sardonische humor heb je in Veronderstellingen de handen vol. Net als de biograaf in het gelijknamige verhaal beschikt Verbeke over "een neus voor unieke mensen". Wees gerust: op haar tomeloze verbeeldingskracht staat nog lang geen rem.

Verberg tekst

Er lopen opvallend veel verzorgers rond in Veronderstellingen, de verhalenbundel van Annelies Verbeke. Verpleegsters. Artsen. Welzijnswerkers. Een tiener die haar eigen eenzaamheid ontvlucht door haar behulpzaamheid op te dringen aan een bejaarde vrouw. Of ook gewoon moederfiguren, zoals de moeder op wie de minderjarige Wolf verliefd wordt, in het verhaal 'Potpourri'.

Tegenover al die zorgzaamheid vinden we een zekere boosaardigheid. Aan de schoondochter van Henny Verhasselt valt geen positief kantje te bedenken. De moeder van Wolf is een tang van een wijf. 'Boosaardigheid' is het woord dat Verbeke zelf laat vallen, in 'Het feest'. En hoe past dit nu allemaal in elkaar?

In de eerste verhalen valt vooral op hoeveel mededogen Verbeke heeft voor het belachelijke. In 'Hier waak ik' beschrijft ze het tragische leven van die belachelijkste aller honden: de schnauzer. En in het tweede verhaal, 'Henny Verhasselts levenswerk', maken we kennis met een producent van driedimensioneel reclamemateriaal, zoals 'een tweehonderdtien centimeter lange hotdog die zichzelf ketchup op het hoofd spoot en (...) een afvalemmer in de vorm van een coupe met felgekleurd schepijs'. De alledaagse lelijkheid die in een land als België op elke straathoek staat te pronken, de 'decennialang bij elkaar gepuzzelde lelijkheid'. Of het nu gaat om lelijke reclameprullen, een raar model hond of een vrouw met een baard (in het derde verhaal): Verbeke ziet de tragiek ervan.

Trouwens, lelijkheid is ook een rode draad in de boekomslagen van Verbekes oeuvre. Al haar boeken zien eruit alsof ze zijn ontworpen door een blinde met slechte smaak, maarVeronderstellingen heeft de lelijkste cover van allemaal. Gezien de inhoud, zullen we dat dan maar passend vinden. En dan is er Verbekes humor: kouder dan een lijk van drie dagen. 'Emmy was niet het soort vrouw dat zich gemakkelijk over gezichtsbeharing heen zet', is een droge beschrijving uit 'De vrouw met de baard'. In een andere tekst wordt een moegestreden vrouw beschreven als 'veilig elektrisch gereedschap, dat zichzelf uitschakelde als er een kortsluiting dreigde'. Pijnlijk grappig.

Sudoku

Eerst dacht ik dat de schrijfster zichzelf met deze verhalen uitdaagde: ze zoekt het belachelijke en uitzinnige op, om dat vervolgens op te laden met pregnante levenswijsheden. En ze slaagt erin.

Toch is er inVeronderstellingen nog iets anders aan de hand. Iets wat je pas merkt na een paar verhalen, wanneer het toch begint op te vallen hoe personages uit het ene verhaal ook opduiken in een ander. De ex van de vrouw met de baard loopt rond in 'Rigor mortis'. De schnauzer speelt een bijrol in 'Hond zonder naam'. Is dit een gimmick? Of betekent het iets?

Gaandeweg merk je dat je de verhalen weliswaar apart kan lezen, maar dat je, door het lezen van verhaal X, een personage uit verhaal Y anders gaat beschouwen. De bikkelharde schoondochter uit 'Henny Verhasselts levenswerk' krijgt menselijke kantjes in 'Samen scheren'. Wat de onuitstaanbare moeder van Wolf uit 'Potpourri' veronderstelt over een andere moeder (op wie haar zoontje halsoverkop verliefd wordt), is compleet fout - maar dat weet alleen de lezer die al het verhaal 'Biograaf' gelezen heeft. De personages veronderstellen dingen over elkaar. Ze vullen de gaten in de werkelijkheid met hun verbeelding en vergissen zich vaak schromelijk.

Maar Verbeke luist ook de lezer erin. Zonder iets te verklappen: wie 'Het feest' leest, zal merken dat hij zich in 'Biograaf' heeft laten meeslepen door zijn eigen veronderstellingen. Veel van de 'boosaardigheid' kan verklaard worden door een té snel naar conclusies grijpen.

En toch kán een veronderstelling juist zijn, zoals de arts uit 'Pionier' pijnlijk duidelijk maakt. De arme man heeft de bacterie ontdekt, maar hij noemt zijn vondst 'lijkstof' en eindigt in een gesticht.

Aankleden

Veronderstellingen had een erg mooie bundel met bitterzoete, komische verhalen kunnen zijn. Maar Verbeke heeft er meer van gemaakt. Veel te veel kortverhalen zijn een soort sudoku: de auteur onthoudt de lezer bepaalde informatie en pas tegen het einde van het verhaal wordt alles duidelijk, valt elk verhaalelement in het juiste hokje. InVeronderstellingen blijf je voortdurend aandachtig, omdat alles anders kan blijken te zijn dan je eerder verwachtte.

De enige manier waarop wij de werkelijkheid kunnen begrijpen, is door haar aan te kleden met veronderstellingen. Als deze superbe bundel iets duidelijk maakt, dan wel dat deze techniek niet zonder gevaar is. 'Dit soort achterlijke afkeuring en onbeholpen lelijkheid' - daar is dat woord weer - 'hadden Lady LaToya destijds op de vlucht doen slaan', luidt het in 'Vlakbij'. Als onze veronderstellingen iets minder voor de hand liggend zouden zijn, iets minder kortzichtig, was de wereld allicht een leukere plek.

Veronderstellingen is een boek dat je met andere ogen om je heen doet kijken. Een meesterlijke, hoogst intelligente en oerkomische verhalenbundel.

DE AUTEUR: veelvuldig vertaalde Gentse romanschrijfster die eerder de verhalenbundel 'Groener Gras' schreef.

HET BOEK: een bundel waarin personages overlopen van het ene verhaal in het andere.

ONS OORDEEL: Verbeke zet de lezer magistraal op het verkeerde been.

Verberg tekst

Vijftien verhalen rond het thema ‘veronderstellingen’, waaruit blijkt dat mensen vaak minder weten dan ze denken, handelen naar paranoïde veronderstellingen - tot er slachtoffers vallen of ze geïsoleerd raken door veronderstellingen die wél gegrond zijn. In ‘Pionier’ ontdekt een arts de bacterie, noemt de vondst ‘lijkstof’ en eindigt in een gesticht. In ‘Het recht’ probeert iemand wanhopig zijn allochtone poetsvrouw op een fout te betrappen. ‘Hier waak ik’ gaat over het tragische leven van een schnauzer, ‘Potpourri’ over de minderjarige Wolf die verliefd wordt op de moeder van een vriend, een kwaadaardige feeks. In ‘Inderdaad’ ziet iemand elke veronderstelling over hem voor waar aan en gedraagt zich ernaar. De Vaamse schrijfster (1976) presenteert een intrigerend boosaardig rariteitenkabinet van kleingeestige of bizarre personages, zoals een overjarige travestiet op te hoge hakken en een hond die worstelt met een Jezuscomplex. Op superieur komische wijze houdt ze de lezer in spanning, zet hem telkens op het verkeerde been en laat hem met andere ogen kijken naar, wellicht, zijn eigen veronderstellingen. Normale druk. Verberg tekst