Gaea Schoeters (°1976) is geen geheel onbeschreven blad in letterenland. Niet alleen is ze actief als journaliste en scenariste, ze scoorde ook een bescheiden succes als pleegster van reisverhalen (met het weliswaar dubieus getitelde Meisjes, moslims en motoren) en als schrijfster van het vuistdikke Diggers, een thriller tegen de achtergrond van de Groote Oorlog. Af en toe solliciteert Schoeters ook naar de status van lesbisch rolmodel en roert ze haar polemische pen. En o ja, voor haar verzorgde taalgebruik kreeg ze vorig jaar de Jan Wautersprijs.

Met De kunst van het vallen reikt ze onmiskenbaar hoger. Je merkt aan elk minuscuul detail dat deze roman tintelt van de ambitie. Schoeters haalt werkelijk alles uit de kast, tot de lezer bijna verpletterd wordt onder het soortelijk gewicht van het boek. Oorspronkelijk ging ze nochtans resoluut voor "kort en beknopt", zo schrijft ze op haar website. "Het boek, dat een korte novelle van 80 pagina's ging worden, besliste daar anders over. Het werden twee novelles en een proloog, die samen een roman vormen over heimwee naar iets dat niet meer bestaat."

Tromgeroffel

De grote thema's maken met tromgeroffel hun intrede, al mag de liefde wél als centrifugale kracht fungeren. Muzikale motieven verbindt Schoeters met de teloorgang van het Oostblok, dat op zijn beurt een verlengstuk vindt in het schoonspringen, een sport waar in wezen het perfecte 'vallen' wordt beoefend. En ook de ongrijpbaarheid van de tijd is een terugkerend riedeltje. Je krijgt er gratis en voor niks een half geschiedenisboek bij, net als een karrenvracht weetjes over componisten als Rachmaninov en Tsjaikovski, over astronaut Joeri Gagarin of over Leni Riefenstahls Olympia.

Schoeters steekt niet onder stoelen of banken dat ze de mosterd haalde bij haar idool Milan Kundera. Ze waakt er zorgvuldig voor haar roman voldoende sérieux mee te geven en haalt zelfs kant-en-klaar gepolijste aforismen uit haar koker. Zoals: "Lust is een wispelturige geliefde. Liefde duurt wat langer, omdat we niet geneigd zijn de gemeenschappelijke grond die we met zoveel moeite gewonnen hebben, zomaar op te geven." Het leidt tot een zwaarwichtige cadans. Een lachkrimp is ten zeerste verboden.

De kunst van het vallen weet je aanvankelijk te charmeren met een unheimische atmosfeer en een elegante manier van formuleren. Dit boek bevat beslist mooie passages, vol fors aangezette melancholie. Helaas slaat dat gaandeweg om in pedanterie en neemt de wijdlopigheid exorbitante vormen aan, alsof we in cirkeltjes draaien.

De verteller sleept de herinnering aan een gekapseisde, heimelijke liefde met de flamboyante Maya mee, die zich voltrok tegen het decor van alziende dictaturen. Ze vormt de kern van zijn herinnering, hij kan Maya maar niet van zich afschudden. Of is de verteller - een begaafd concertpianist - dan toch een vrouw? Schoeters laat ergerlijk lang in het ongewisse of we nu met een mannelijk of vrouwelijk hoofdpersonage van doen hebben (wat leidt tot steriele seksscènes). In ieder geval laat de liefde voor Maya de verteller met een half trauma achter en gaat hij werken als badmeester. Soelaas komt van de jonge schoonspringer Alex die hem/haar weer aanvuurt om piano te spelen. En dan komt de uit Rusland geëmigreerde Katharina in beeld. Ook daarmee ontspint zich een liefdesrelatie. Tot blijkt dat Katharina - je voelde het aankomen - de moeder is van Alex. Met alle complicaties van dien.

Het lijkt allemaal nogal geforceerd, zeker ook omdat de verteller Katharina ooit in een flits ontmoette als dertienjarige in Praag, precies op het moment dat ze besliste naar het Westen te vluchten. Maar Schoeters dekt zich in: "Toeval is een constructie; een verbuiging van de werkelijkheid tot de wenselijkheid; precies omdat het een manier van kijken is, kunnen we er desgewenst onze ogen voor openen of sluiten."

Oefening in abstractie

De kunst van het vallen heeft in wezen een schamele verhaallijn, maar Schoeters tuigt haar boek op met hoogdravende theorietjes. De vloeiende seksualiteit is niet erg aannemelijk gemaakt. Als ze op het eind nog een 'variatie' toevoegt en het verhaal in feite nog even dunnetjes overdoet, is de maat helemaal vol. Al houdt de schrijfster haar hoofdstukken kort (lesje van leermeester Kundera), ze filosofeert er duchtig op los over liefde, het verglijden van de tijd, het streven naar gewichtloosheid of "waarom treinen ideaal zijn voor emotioneel uit balans geraakte mensen".

Schoeters belaadt alles parmantig met symboliek, met als illuster hoogtepunt een pathetische vrijscène op een koepel van een concertgebouw. Tegelijk ontberen de personages vlees en bloed. Deze roman blijft een oefening in abstractie. Omdat Schoeters niets aan het toeval wou overlaten, wordt ze het slachtoffer van haar strenge compositorische dwang - de lijst aan structurerende muziekstukken achterin bewijst het ten overvloede. Dit had een voortreffelijke roman kunnen zijn, maar nu is Schoeters toch vooral de regisseur van haar eigen mislukking.

Gaea Schoeters, De kunst van het vallen, De Bezige Bij Antwerpen, 256 p., 19,99 euro.

DIRK LEYMAN ■

Verberg tekst

Een conservatoriumstudente piano valt voor de echtgenote van haar docent compositieleer en raakt verwikkeld in een overrompelende affaire. De liefde is uitdagend zolang ze beperkt blijft tot hotelkamers en stiekeme signalen maar als Maya haar man verlaat, blijkt hun relatie niet bestand tegen 'openlucht'. Maya keert terug naar haar huwelijk en duikt in een nieuwe affaire. De pianiste blijft gedesoriënteerd achter.

Tot zover de proloog vanDe kunst van het vallen van Gaea Schoeters. De passionele start is slechts een voorgeschiedenis, in de pagina's die volgen, zoekt de pianiste een uitweg uit haar emotionele impasse. In de armen van een jonge schoonspringer. En die van zijn moeder.

Als de vertelster aan het eind van de proloog aankondigt dat ze aan geheugenverlies lijdt, is dat al een waarschuwing dat wat volgt slechts een poging tot reconstructie zal zijn.De kunst van het vallen analyseert de pijn van het gebroken hart en onderzoekt mogelijke scenario's om het te overleven in een worsteling met de tijd. De pianiste herkauwt haar leven en heeft aan één versie niet genoeg. 'Herinneringen zijn altijd fictie, zeker als ze echt gebeurd zijn.' Mogelijke werelden worden van elkaar gescheiden door leestekens. Details blijken daarbij belangrijk, en timing.

Compositie

Dat Gaea Schoeters erin slaagt om een verhaal op novellemaat uit te spinnen tot een roman heeft ze aan haar beheerste techniek en taalgevoel te danken. Het tempo ligt niet hoog, de gebeurtenissen zijn slechts minieme verschuivingen van pionnen, maar toch creëert het boek spanning. Het verhaal teert op toeval en herkenning - erg geslaagd zijn bijvoorbeeld de parallellen tussen de persoonlijke perikelen en de geschiedenis van de Sovjet-Unie -, maar maakt er tegelijkertijd komaf mee. 'Als dezelfde reeks noten telkens weer in een muziekstuk opduikt, is dat geen toeval, maar een motief. Toeval is een constructie, een verbuiging van de werkelijkheid tot de wenselijkheid; precies omdat het een manier van kijken is, kunnen we er desgewenst onze ogen voor openen of sluiten. Maar aan de wetten van de compositie valt niet te ontkomen.'

In de compositie van de roman staan beeldclusters centraal: muziek, schoonspringen en diepzeeduiken, het Oostblok, de Koude Oorlog en de bijbehorende ruimtewedloop. Schoeters houdt de vergelijkingen waaraan de roman ophangt consequent vol en kleedt ze aan met originele beelden. Zo schrijft ze over de Praagse culturele elite, die tien jaar na de val van de Muur nog steeds blind is voor de valkuilen van hun nieuwe maatschappij: 'zij hadden in de nadagen van de revolutie de geur van de hoop als Vicks onder hun neusgaten gesmeerd, en ademden die dag na dag koppig verder in.' De verborgen affaire is als de Vostok I waarmee Joeri Gagarin als eerste een baan rond de aarde maakte: zeven jaar lang draaiden ze rond in de dampkring van de realiteit, 'luchtdicht afgesloten van de wereld in een capsule die precies groot genoeg was voor ons twee.' De plotse openbaarheid van hun relatie zorgt voor symptomen van duikersziekte. 'De enige remedie is recompressie. De uit hun voegen gebarsten emoties op grote diepte opnieuw samenpersen tot een beheersbaar element.'

Dictatuurliteratuur

Muziek is voor de pianiste de spiegel van de ziel. Je kunt emoties aflezen aan de manier waarop iemand de toetsen bespeelt. Toen ze jong was, kon ze vrolijk spelen, onbezonnen. Maar zodra ze de liefde ontdekt, is niets nog eenduidig en kleven er andere betekenissen aan de noten, 'zoals zich, als we ouder worden, aan alles in ons leven betekenissen toevoegen. Het gewicht van de geschiedenis hecht zich aan elk woord, tot niets meer alleen nog is wat het is, en niets meer dan dat.' Die beladenheid zit ook in het boek. Het stapelt metaforen op, verbindt beelden onderling en hoewel zo steeds minder helder wordt wat waarnaar verwijst en of je wel echo's leest, weeft het een web van betekenis achter de zichtbare tekstlaag.

Als je iets kan aanmerken op deze roman, is het wellicht haar ambitie, maar als je je ambitie waarmaakt, kun je dat geen minpunt noemen. Elk woord bevat twijfels, liefde, achterdocht en maakt deel uit van een groter geheel, dat alleen zo, onrechtstreeks te vatten is.

En dat herinnert inderdaad, zoals de eerste zin aangeeft, aan de achterdocht die heerst in een dictatuur en aan de symbolische toevalligheden die overal opduiken in de eerste fase van een verliefdheid, als je door een roze bril voortdurend voortekens ziet.

Ondanks de korte hoofdstukken is dit geen boek om in stukken te lezen. Je moet je laten meeslepen door het beeldend ritme om de mogelijkheden van Schoeters' proza optimaal te verkennen. Halverwege het boek vergelijkt de pianiste haar leven met een trage, middelmatige roman waarin handelingen telkens opnieuw worden uitgesteld naar een volgend hoofdstuk. Maar hoewelDe kunst van het vallen traagheid cultiveert en niet op het ritme van handelingen beweegt, is het een allesbehalve middelmatige roman.

GAEA SCHOETERS

De kunst van het vallen.

De Bezige Bij Antwerpen, 356 blz., 19,99 ? (e-boek 15,99 ?).

De auteur: is behalve schrijfster ook scenariste en journaliste. Ze publiceerde eerder het reisboekMeisjes, moslims & motoren en de romanDiggers.

Het boek: fictie als remedie voor een gebroken hart.

ONS OORDEEL: allesbehalve middelmatig.

¨¨¨¨è

Sofie Gielis ■

Verberg tekst

Gaea Schoeters (1976) is auteur, journaliste, scenariste en ook motorrijdster – zeven maanden toeren door negen moslimlanden samen met grafisch vormgeefster Trui Hanoulle resulteerde in 2008 in het boek Meisjes, Moslims en Motoren. Gevraagd naar hoe de liefde voelt, antwoordt ze: ‘Gewichtloos. Tot de val.’ (DS Weekblad, 29 maart 2014). Niets zo heerlijk als de vrije val van de liefde, zo klinkt het ook in haar nieuwe roman.
In De kunst van het vallen heeft de naamloze ik-verteller – een gewezen concertpianist, m/v, dat blijft lang in het midden – jarenlang maar één doel nagestreefd: het bewaren van de zorgvuldig opgetrokken muur van herinneringen aan Maya en de turbulente affaire die ze samen hadden. Maar toen het heimelijke karakter van hun avontuur wegviel, omdat de twee uiteindelijk toch voor een vrij leven samen kozen, liep hun relatie stuk op een teveel aan alledaagsheid. Na hun breuk tuimelt de ik-figuur in een korte romance met de veel jongere schoonspringer Alex, om vervolgens door een speling van het lot in de armen van Katharina te belanden, een pianiste uit de voormalige Sovjet-Unie. Die plotwisseling doet enigszins geforceerd aan, maar past wel in het kader waarbinnen het verhaal gesitueerd is: ‘Als dezelfde reeks noten telkens weer in een muziekstuk opduikt, is dat geen toeval, maar een motief. Toeval is een constructie, een verbuiging van de werkelijkheid tot de wenselijkheid; precies omdat het een manier van kijken is, kunnen we er desgewenst onze ogen voor openen of voor sluiten’.
Vanuit deze gedachte werkt Gaea Schoeters voortdurend subtiele variaties uit op de in wezen eenvoudige verhaallijnen en wel door te spelen met de volgorde van de feiten, klemtonen te verleggen en scherp te stellen op wisselende details. Zo eindigt ze niet met een novelle, wat initieel het plan was, maar met een roman die uit een proloog en twee boeken bestaat.
Revolutie, vliegen, schoonspringen, liefde en pianospel, het wordt allemaal verbonden, deels door de wetten van de logica, maar meer nog door associatieve verbanden. Zo weerklinkt in de val van de Berlijnse Muur, een scharnierpunt in het leven van zowel de verteller als dat van Katharina, het van zijn voetstuk vallende ideaalbeeld dat de ik-figuur van Maya koesterde. In de bespiegelingen rond (het einde van) het IJzeren Gordijn wordt een handvol historische figuren opgevoerd, onder anderen de kosmonaut Joeri Gagarin, de Russische dichter en politiek activist Majakovski, de componisten Sjostakovitsj en Rachmaninoff. En dan is er nog Leni Riefenstahl, die in 1936 de Olympische schoonspringers zo wist te filmen dat ze leken te vliegen. Hoger en hoger word je ook op de cirkels van Gaea Schoeters’ proza meegenomen, ondanks de ambitieuze lading van haar roman rond heimwee naar wat onherroepelijk voorbij is.
[Katja Feremans] Verberg tekst

In diverse opzichten gaat dit verhaal over de kunst van het vallen. De boventoon voert het verhaal van de verteller en het onvermogen om onbevangen lief te hebben. Een affaire, die de verteller het hele verhaal achtervolgt, loopt op niets uit. Even lijkt een romance met de jonge schoonspringer Alex de uitkomst. Hij beoefent letterlijk de kunst van het vallen. Zijn onschuld blijkt echter het verraad uit het verleden niet te kunnen overstemmen. Dan ontmoet de verteller Katharina. Beiden hebben ze heimwee naar iets wat niet meer bestaat. De val van de muur heeft het land dat Katharina mist voorgoed uitgewist. Ook de Sovjet-Unie is gevallen. Muziek lijkt het enige wat overeind blijft staan. Dan verstoort een val in het heden de illusie. Het verhaal is opgesplitst in twee delen, beide eindigend met een paar hoofdstukken ‘variaties’, wat weer verwijst naar de muziek. De gelaagdheid en onderlinge samenhang van alle motieven, maken deze roman tot een prachtig verhaal. De schrijfstijl is impressionistisch en barok. De Vlaamse schrijfster (1976) publiceerde eerder de roman 'Diggers'*. Vrij kleine druk. Verberg tekst