Tijdens het lezen van The Night, Calderóns eerste roman, prijs ik mezelf regelmatig gelukkig dat ik weinig weet over Venezuela. Natuurlijk zou ik op internet kunnen uitvogelen welke van de verschrikkingen die in het boek de revue passeren - de schandalen en vooral de reeks moorden gepleegd op jonge vrouwen - hun wortels hebben in de werkelijkheid en welke voortkomen uit de fantasie van de schrijver, maar daar voel ik weinig voor. Ik wil niets doen wat de absurde werkelijkheid van deze roman kan verstoren.

De setting van het verhaal is eenvoudig. Telkens weer komen twee vrienden, Miguel Ardiles (psychiater) en Matias Rye (schrijver) bijeen in hun favoriete Chinese eettentje om aldaar te praten over Ryes nog te schrijven boek The Night, dat gaat over de eerder genoemde moordpartijen. Ardiles en Rye delen een fascinatie voor taal en schoonheid. Voor Ardiles is taal het voornaamste middel om mensen te begrijpen; tijdens zijn sessies construeert hij de levensverhalen van zijn patiënten. Voor Rye is taal het voornaamste middel om mensen vorm te geven; schrijvenderwijs probeert hij te doorgronden waarom een moordenaar zijn daden pleegt.

En dan de kwestie van schoonheid. In Caracas, de plaats van handeling, vinden door de dictatoriale regering voortdurend opgelegde stroomonderbrekingen plaats. De stad is veelal in duisternis gehuld. Die duisternis trekt gewelddadige types en zonderlingen aan die misschien het beste te typeren zijn als figuren uit een song die Tom Waits heeft geschreven tijdens zijn laatste mescalinetrip.

Hoe naar schoonheid te zoeken in het donker, in een stad die wordt geteisterd door geweld en verderf? Ardiles en Rye zijn het er niet over eens. Waar ze het wel over eens zijn is dat Venezuela ten onder dreigt te gaan aan zichzelf.

Die permanent op de loer liggende donkerte geeft de vertelling iets allegorisch, alsof de lezer alleen maar schaduwen ziet, schaduwen die weliswaar wijzen op het bestaan van echte mensen, maar van die echte mensen en hun daden is soms geen spoor. (Maar is dat niet ook het geval in het labyrintische werk van bijvoorbeeld Borges?) Daarom is het soms lastig om te volgen wat er in de roman nu precies gebeurt.

De vrienden Rye en Ardiles vuren elkaar aan in hun obsessieve zoektocht naar de donkere hoekjes van hun geboorteland, naar de lange geschiedenis van lustmoorden die het rijk is. Maar wanneer een vrouw die zij kennen, Margerita, ineens wordt vermoord, komen ze erachter dat ook zij langzaam verstrikt zijn geraakt in de geschiedenis van Venezuela, dat ook zij deel zijn geworden van het land dat ze zeggen te verafschuwen maar waarvan ze ook houden.

Symbolisch is de opvoering van een Venezolaanse emigréschrijver in Parijs die overdag geen goed woord over heeft voor zijn geboorteland, maar 's nachts, wanneer hij genoeg gedronken heeft, slechts bedekt met een Venezolaanse vlag door de straten zwerft. Zijn vurig beleden kritiek op Venezuela is de enige vorm van vaderlandsliefde die hij nog kent.

Merkwaardig avontuur

Is The Night een detectiveverhaal? Ja. Is het een ideeënroman? Zeker. Is het een intellectuele klucht? Ook dat. Maar gaandeweg kon de duiding van deze roman me steeds minder schelen, zo rijk is de vertelling, zo intelligent en fijnzinnig is Calderóns stijl, zo verslavend zijn de bespiegelingen.

Hierin schuilt ook een gevaar. Als ik deze recensie ook een consumentenadvies moet meegeven, zou dat een waarschuwing zijn. The Night is een complex verhaal, en de schrijver verliest zich af en toe in lange, paradoxale passages over taal, angst, geweld en liefde. Daar moet je tegen kunnen. Als je dat kunt, staat je een groots en merkwaardig Venezolaans avontuur te wachten.

Het gaat veel over literatuur in The Night, de indrukwekkende eerste roman van de Venezolaanse schrijver Rodrigo Blanco Calderón. Twee van de drie hoofdpersonages zijn schrijver (Matías Rye en Pedro Álamo), de derde (Miguel Ardiles) is een psychiater die diep in zijn hart ook schrijver is. En dan is er nog de Venezolaanse cultschrijver Darío Lancini, de enige die echt heeft bestaan en die met zijn virtuoze palindromen lyrische loftuitingen wist te ontlokken aan de pen van Julio Cortázar.

Lancini is al dood als The Night begint, maar Pedro Álamo brengt hem tot leven in de biografie van ruim honderd pagina's die het tweede deel van de roman vormt. Door hem daarin consequent Mancini te noemen past Álamo een verdraaitruc toe die veel wegheeft van wat zijn schepper Rodrigo Blanco Calderón doet in de andere delen van de roman. Daarin breken Matías Rye en Miguel Ardiles zich het hoofd over twee monsterlijke geweldsdelicten die gebaseerd zijn op twee zaken die de gemoederen in Venezuela jarenlang hebben beziggehouden. De eerste draait om Linda Loaiza (die in het boek Lila Hernández heet), het 18-jarige meisje dat in 2001 vier maanden lang in eenzame opsluiting werd verminkt en verkracht. De dader kreeg daarvoor een opmerkelijk lichte straf, naar verluidt dankzij zijn invloedrijke vader. De tweede zaak betreft de moord die de oude, invloedrijke psychiater Edmundo Chirinos (hier omgedoopt tot Edmond Montesinos) in 2008 pleegde op een jonge patiënte van hem. Ook hij had niet te klagen over de straf die hem door de rechter werd opgelegd.

Blanco Calderón dient deze twee gruwelijke geschiedenissen niet op als lopende verhalen, maar in losse brokstukken. Ook de hoofdlijn van de roman - de verhalen en gesprekken rond de twee schrijvers en de psychiater - wordt in fragmenten opgediend. Al met al wekt The Night de indruk van een bonte verzameling stukjes van verschillende puzzels die je nooit helemaal gelegd krijgt.

Reden genoeg dus om je af te vragen of de wereld in deze roman wellicht niet meer is dan 'een excuus om het literaire raderwerk in werking te stellen', zoals het ergens in de roman heet. En dat zou je inderdaad bijna gaan denken terwijl je je een weg baant door dit labyrint van spiegelingen (personages, namen, handelingen en ook de roman zelf), theoretische uitstapjes (met een belangrijke rol voor De Saussure) en verwijzingen naar literaire reuzen als Kafka, Joyce, Borges en Bolaño (wiens naam niet één keer valt, maar zijn geest waart door de hele roman).

Maar Blanco Calderón mag dan barsten van de metaliteraire ambities, hij is gelukkig ook een meesterlijk verteller, en dat betaalt zich uit in alle hoeken en gaten van The Night. Want of hij het nu heeft over de twee schrijvers en de psychiater, over de twee monsterlijke vrouwenmishandelaars, over het politieke labyrint dat Venezuela heet (waarvan meer dan vijftig jaar geschiedenis op bijna achteloze wijze de revue passeert), over het tamelijk korte maar heftige leven van Mark Sandman van de cultband Morphine (The Night is genoemd naar een van diens liedjes) of over de vraag hoe woorden zich verhouden tot de wereld: elk onderwerp dat de schrijver aansnijdt doet ertoe dankzij de heldere, precieze stijl waarvan hij zich bedient.

The Night is meer dan een veelbelovend debuut. Het is een roman die al heel veel waarmaakt en op zijn minst een cultstatus verdient.

****

Uit het Spaans vertaald door Arie van der Wal. De Bezige Bij; 384 pagina's; € 24,99.